Säʹmmlaid lij alggmeeran vuâđđlääʹjjest staanum jiijjâz ǩiõles da kulttuures kuõskki jiõččvaaldšem säʹmmlai dommvuuʹdest. Jiõččvaaldšem plaanad da čõõđat sääʹmteʹǧǧ eeʹjjest 1996 looǥǥeeʹl (Lääʹǩǩ sääʹmteeʹǧǧest 17.7.1995/974). Sääʹmteʹǧǧ lij säʹmmlai jiijjâz meervääldlaž vobõršeǩjoukk, koon tuâjjan lij håiddad säʹmmlai jiijjâz ǩiõl da kulttuur di säʹmmlai sââi alggmeeran kuõskki aaʹssid.

Sääʹmteeʹǧǧ vaal-luʹvddkåʹdd peeʹjj tiuʹdde vaalid sääʹmteeʹǧǧest uvddum lääʹjj 4 lååǥǥ da vuõiggâdvuõttministeria vaalmõõntõõllmõõžžâst uvddum asetõõzz (3.11.2006/965) mieʹlddlânji. Jiõnstemvuõiggâdvuõttneʹǩǩen liâ säʹmmla, kook liâ mieʹrǩǩǩuum sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõʹǩǩe. Jiõnstemvuõiggâdvuõttneeʹǩǩ säʹmmla liâ še vaalânnsaž da vueiʹtte äʹlǧǧed vaalin vobõršeǩǩen.

Sääʹmteeʹǧǧ vaalid tuåimtet juõʹǩǩ neelljad eeʹjj. Pueʹtti sääʹmteeʹǧǧ vaalid tuåimtet eeʹjjest 2019.

Vaal-lõǥstõõǧǧ raajjmõš da tõõzz ooʒʒõõttmõš

Vaal-luʹvddkåʹdd mieʹrǩǩad vaal-loǥstõʹǩǩe tõid säʹmmlaid, kook leʹjje jiõnstemvuõiggâdvuõttneʹǩǩen eeʹjj 2015 vaalin.

Oouʹdbuž vaalin vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩuum oummui päärna, kook liâ puättam jiõnstemvuõiggâdvuõđâkka leʹbe tiuddâm 18 eeʹǩǩed mââimõõzzâst vaal mââimõs peeiʹv 30.9.2019, siʹjjid mieʹrǩǩeed vaal-loǥstõʹǩǩe mâŋŋa, ko sij liâ iʹlmmtam što sij âʹnne jiijjâz säʹmmliʹžžen. Tät iʹlmmtõs âlgg tuejjeed vaaleeʹjj oudldem rosttovmannu mââimõs peeiʹv mõõneeʹst.

Vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩeed še tõk oummu, kook jiõčč ǩeʹrjjlânji ooʒʒâʹtte vaal-loǥstõʹǩǩe da koid vaal-luʹvddkåʹdd tuâtt jiõnstemvuõiggâdvuõttneǩ säʹmmliʹžžen. Vaal-loǧstõʹǩǩe vuäitt ooʒʒõõttâd sääʹmteʹǧǧlääʹjj 3 § 1 momeeʹnt 1, 2 da 3 pääiʹǩ 21 § vuâđain.

Raukkmõš vaal-loǥstõʹǩǩe väʼlddem diõtt leʹbe tõʹst jaukkeem diõtt âlgg tuejjeed vaal-luʹvddkååʹdd tän diõtt rajjum ooccâmblaaʹŋkin, kååʹtt âlgg maaccted vaal-luʹvddkådda pååʹštest nuʹtt, što tõt lij mieʹrrpääiʹǩest mââimõõzzâst vaaleeʹjj oudldem rostovmannu 31 peeiʹv čiâss 16.00.

Iʹlmmtõs jiõnstemvuõiggâdvuõđâst

Vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩuum säʹmmla vuäʹǯǯe iʹlmmtõõzz jiõnstemvuõiggâdvuõđâst, vaal-loǥstõõǥǥ vueiʹnnemnallaåårramääiʹjest da -paaiʹǩin da jeeʹres vaali tuåimmtumuʹšše kuulli aaʹššin pååʹštest täʹlvv- pâʹzzlâšttam-mannust vaaleeʹjj äiʹǧǧen. Juâkksiʹžže jiõnstemvuõiggâdvuõđ raukkjid vuõltteet ouddâl vaal-loǥstõõǥǥ vueiʹnnemnalla piijjmõõžž teâtt tõʹst, lij-a siʹjjid mieʹrǩǩuum vaal-loǥstõʹǩǩe avi ij.

Vaal-loǥstõk lij vueiʹnnemnalla vaaleeʹjj pâʹzzlâšttam-mannust 10 ǩeäččlõs arggpeiʹvven, leâʹša ij arggsueʹvet. Vaal-loǥstõõǥǥ tääʹrǩab vueiʹnnemnallaåårramääiʹjest da – pääiʹǩest iʹlmmtet õlmmsaž kuultõõzzin.

Ooumaž, kååʹtt lij miõlstes kuõđđum vuõiggâdvuõđtää meädda vaal-loǥstõõǥǥâst leʹbe koon kuõskki mieʹrǩǩumuš vaal-loǥstõõǥǥâst lij vââǥǥlaž, vuäitt ǩeʹrjjlanji õõlǥted vuõiǥõõzz vaal-luʹvddkååʹddest mââimõõzzâst 14 peiʹvven vaal-loǥstõõǥǥ vueiʹnnemnalla ââʹnnem kuõskki ääiʹj puuttmest. Vaal-luʹvddkååʹdd tuʹmmstõʹǩǩe obbžurr vuäitt viikkâd vuõiǥeemõõlǥtumuužž sääʹmteeʹǧǧ halltõõzz räʹtǩǩeem vuâlla.

Vobõršeeʹǩǩ piijjmõš

Võboršeeʹǩǩ sääʹmteeʹǧǧ vaalid vueiʹtte piijjâd uuʹccmõsân kolmm jiõnstemvuõiggâdvuõttneeʹǩǩ, kook liâ säʹmmla mââimõõzzâst 31 peiʹvven ouddâl vaaltuåimtõõzz alttumuužžâst. Vobõršeeʹǩǩ piijjmõõžžâst teâđtet õlmmsaž kuultõõzzin. Võboršeǩpiijjmõõžž diõtt âlgg tiuddeed vaal-luʹvddkååʹdd ravvuum blaŋkk. Vaal-luʹvddkåʹdd ǩiõttʼtââll vobõršeeʹǩǩi vaalââʹnnteeivuõđ, rääjj da raʹvvai siʹjjid kuõskki vobõršeǩloǥstõõǥǥ da oudd õlmmsa tõn mââʹjeeǩâni.

Vaali tuåimtumuš

Sääʹmteeʹǧǧvaal tuåimtet vaaleeʹjj čõhččmannu vuõssmõs tiudd neäʹttel vuõssâârǥâst aʹlǧǧi neeʹllj neäʹttel äiʹǧǧen. Vaaläʹššǩeeʹrj tuåimtet jiõnstemvuõiggâdvuõttneeʹǩǩid čõhččmannu aalǥâst pååʹštest reʹkisttrõsttum ǩeʹrjjen da jiõnsteei maaccad vaaläʹššǩeeʹrj vaal-luʹvddkådda seämmanalla reʹkisttrõsttum vuõlttõssân ko lij jiõnstam. Pååʹštest vuõlttuum vaaläʹššǩeeʹrj âʹlǧǧe leeʹd vaal-luʹvddkååʹdd jiõnnlaʹsǩǩeem alttumuužž mõõneeʹst.

Jiõnilaʹsǩǩumuš altteeet vaali alttumuužžâst viiđad neäʹttel vuõssâârǥ. Sääʹmteeʹǧǧ vuäzzliʹžžen šâʹdde tõk 21 vuäzzla, kook liâ vuäǯǯam jäänmõsân jiõnid oudldeeʹl, što sij jooukâst liâ uuʹccmõsân kolmm vuäzzla juõʹǩǩ säʹmmlai dommvuuʹd kååʹddest (õhttseʹžže 12). Lââʹssen täin kooʹddin šâʹdde vaʼlljuum õhtt vääʹrrvuäzzlaž juõʹǩǩ (õhttseʹžže 4).

Vaal-luʹvddkåʹdd raʹvvai vaal jiõnnmeäʹrid kuälmad peeiʹv jiõnilaʹsǩǩeem alttumuužžâst såbbrõššum såbbrest.