Vuõiggâdvuõtt sääʹmǩiõllsaž soti-kääzzkõõzzid

Ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđ koʹlle sääʹmnarood vuâđđvuõiggâdvuõđid da lääʹjj mieʹldd veʹrǧǧniiʹǩǩin lij õõlǥtemvuõtt ââʹnned huõl sääʹmǩiõllsaž kääzzkõõzzi riâššmest jiõččaltteeʹl da aktiivlânji notta, što tõid jeeʹrab õõlǥtet. Jiiʹjjesǩiõllsaž sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuõll lij vääžnai vueʹss oummu vuâđđstaanvuõđâst pukin jieʹllem maaʹttin. Lääʹjjšiõttummšest lie määŋg pääiʹǩ, kook viiʹttje vuõiggâdvuõʹtte ââʹnned jiiʹjjes ǩiõl da staaʹne vuõiggâdvuõđ jiiʹjjes kulttuuʹre. Sääʹmteʹǧǧ pârgg oouʹdeed säʹmmlai ǩiõlʼlaž da kulttuurlaž vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž soti-kääzzkõõzzin.

Lääʹddjânnam vuâđđlääʹǩǩ

Lääʹddjânnam vuâđđlääʹǩǩ (731/1999) stään säʹmmlaid vuõiggâdvuõđ jiiʹjjez ǩiõʹlle da kulttuuʹre (17 §) di täid aaʹššid kuõskki jiõččvaldšma sääʹmvuuʹdest. Ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđ koʹlle sääʹmnarood vuâđđvuõiggâdvuõđid. Jiiʹjjesǩiõllsaž sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuõll lij vääžnai vueʹss oummu vuâđđstaanvuõđâst pukin jieʹllem maaʹttin.

Sääʹmǩiõll-lääʹǩǩ

Sääʹmǩiõll-lääʹjj (1086/2003) täävtõssân lij õõutsââʹjest Lääʹddjânnam vuâđđlääʹjj 17 § 3 momeeʹntin staanâd säʹmmlai vuõiggâdvuõđ tuõʹllʼjed da ooudâsviikkâd ǩiõlâz da kulttuurâz. Sääʹmǩiõll-lääʹjjest šiõtteet nuuʹbb beäʹlnn säʹmmla vuõiggâdvuõđâst ââʹnned jiiʹjjes ǩiõl veʹrǧǧniiʹǩǩivuiʹm da nuuʹbb beäʹlnn õõlmâs vääʹld õõlǥtõõzzin viikkâd čõõđ da oouʹdeed säʹmmlai ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđid (1 §). Sääʹmǩiõll-lääʹǩǩ tuåimmai kueiʹt årra da tõt õõlǥat lääʹjjest meäʹrtõllum veʹrǧǧniiʹǩǩi õõlǥtõssân jiõččaltteeʹl ââʹnned huõl tõʹst, što säʹmmlai ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđ teâuddje nääʹlest (24 §). Ko veʹrǧǧneǩ väldd tuâjjlažkååʹdd kääzzkõʹsse, tõn âlgg jeäʹrbi mieʹldd ââʹnned huõl tõʹst, što tuâjjlažkåʹdd pâstt kääzzkâʹstted äʹššniiʹǩǩid säämas še da škooultõõzz riâššeeʹl leʹbe jeeʹres tuåimin ââʹnned huõl tõʹst, što tuâjjlažkååʹddest lij veʹrǧǧneeʹǩǩ tuâjai ooudldam sääʹmǩiõlltäidd (14 §). Jõs veʹrǧǧneeʹǩǩest ij leäkku nåkam sääʹmǩiõlltäiddsaž ooumaž, kååʹtt vuäitči ǩiõttʼtõõllâd ääʹšš, veʹrǧǧneǩ âlgg riâššâd määuʹsteʹmes tuʹlǩǩõõzz, jõs tõt ij jiõčč âânn huõl tuʹlǩǩummšest (19 §). Veʹrǧǧneǩ âlgg še teâđted sääʹmǩiõʹlle. Vuâđđlääʹjj 21.2 § seʹst õõʹnni vuõiggâdvuõđ meâldlaž suudõõttâm da šiõǥǥ vaaldâšm fiʹttõõzz lie valddum še sääʹmǩiõll-lääʹjj mieʹrrparagraaʹfe (1 §). Šiõǥǥ vaaldâšm fiʹttõs ǩiõlʼlaž vuõiggâdvuõđi vueiʹnnemkuuʹlmest miârkkšââvv ǩiõlʼlânji fiʹttjemnallšem kääzzkõõzz.

Sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuõl kääzzkõsǩiõlid kuõskki lääʹjj

Sosiaal- da tiõrvâsvuõtthuõl lääʹjjšiõttummuš lij vuâđđjuurdeʹld juʹn kuuʹǩǩ õõlǥtam kääzzkâʹstted äʹššneeʹǩǩ jieʹnnǩiõl lokku vääʹldeeʹl. Täk lääʹjj lie jm. Lääʹǩǩ lääʹmesvuõđ vuâđald riõššum kääzzkõõzzin (380/1987); Lääʹǩǩ sosiaalhuõl äʹššneeʹǩǩ sââʹjest da vuõiggâdvuõđin (812/2000); Lääʹǩǩ puõʒʒi sââʹjest da vuõiggâdvuõđin (785/1992) di Sosiaalhuõll-lääʹǩǩ (1301/2014). Ooudbeäʹlnn peäggtum spesiaal-laaʹjji peäggtõõzz vuâđđâʹvve lopp looppâst Lääʹddjânnam vuâđđlaaʹjjin staanum juõʹǩǩ meerliʹžže kuulli vuâđđvuõiggâdvuõđid.

Tiõrvâsvuõtthuõll-lääʹjj (1326/2010) 6 §:st tiõrvâsvuõtthuõl ǩiõllân da vuäʹmmooumažkääzzkõslääʹjj (980/2012) 8 §:st kääzzkõõzzi ǩiõllân lie peäggtum lääʹdd-, ruõcc- da sääʹmǩiõl. Puõccilääʹjj (785/1992) 3 § ooudald še, što puõʒʒi jieʹnnǩiõl da kulttuurtuâǥǥõõzz vääʹldet hååidast lokku nuʹtt puârast ko vueiʹtlvaž. Vuâđđlääʹjjest lij šiõttuum õõlmâs vääʹld õõlǥtemvuõđâst staanâd, tõn mieʹldd ko laaʹjjin tääʹrǩben šiõtteet, juõʹǩǩʼkiʹžže riʹjttjeei sosiaal- da tiõrvâsvuõttkääzzkõõzzid da oouʹdeed narood tiõrvâsvuõđ. Kääzzkõõzzi õõutverddsaž vuäʒʒamvuõđ staanmõõžž peäʹlest miârkteei miârktõs lij 6 § jorddam õõutverddsažvuõđ vuâđđjurddjin da ouddmiârkkân säʹmmlai vueʹzzest 17 § tobdstam vuõiggâdvuõđin jiiʹjjes ǩiõʹlle da kulttuuʹre. Čårstemǩiõlddi suåvldet še, ko lij kõõččmõš lääʹjjmeâldlaž vuâđđkääzzkõõzzin, tuärjjõõzzin leʹbe ouddõõzzin.