Sämitiggelaavâ nubásmittem

Sämitiggelaavâ nubásmittem

Sämitiggelaavâ nubásmittem valmâštâllee toimâkode smiettâmuš ađai iävtuttâs lii tääl vaalmâš. Oles iävtuttâs almostui 11.5.2021. Taan siijđost tun kaavnah lasetiäđu iävtuttâsâst.

Iävtuttum nubástusâi ulmen lii ovdediđ sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuođâ olášume sehe pyerediđ sämmilij jieijâs kielân já kulttuurân kyeskee jiešhaldâšem já sämitige toimâmmáhđulâšvuođâid. Ton lasseen ulmen lii tivvoođ tááláá tile eromâšávt OA olmoošvuoigâdvuotâkomitea vátámuš miäldásávt. Olmoošvuoigâdvuotâkomitea 1.2.2019 olgosadelem čuávdusij mield Suomâ lii luávkkám aalmugvuoigâdvuođáid já poolitlijd vuoigâdvuođáid kyeskee almossopâmuš sämitige valjâluvâttâlmân tuhhitmân kyeskee vaidâlemaašijn. Komitea tiäduttij AP-sopâmuš keežild Suomân šaddee kenigâsvuođâ tärhistiđ eromâšávt laavâ 3 § ađai nuuvt kočodum sämmilâšmiäruštâllâm ašij tile tivvoom várás já olášuttiđ puoh tárbulijd tooimâid, vâi siämmáálágán vuoigâdvuođâi luávkkáámeh iä tábáhtuuččii puátteevuođâst. Komitea tiäduttij sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuođâ merhâšume jieijâs sajattâhân já siärváduv jeessânvuotân.

Riehtiministeriö asâttij sämitiggelaavâ nubásmittem valmâštâllee toimâkode ááigán 1.12.2020-15.5.2021. Riehtiministeriö kansliahovdâ Pekka Timosii jođettem toimâkoddeest lijjii Sämitige já haldâttâspiäláduvâi (SDP, Kuávdáš, Ruánááh, Čižetlitto já Ruátáliih) ovdâsteijeeh. Ovdil toimâkode asâttem riehtiministeriö ráđádâlâi sämitiggelaavâ 9 § miäldásávt Sämitiggijn.

Sämitiggelaavâ nubásmittem valmâštellee toimâkode pargo vuáđustâssân láá lamaš vuáđuvuoigâdvuođah já eres vuáđudemlaavâ asâttem kenigâsvuođah, Suomâ čannee aalmugijkoskâsiih olmoošvuoigâdvuotâsopâmušah, OA algâaalmugij vuoigâdvuođâi julgáštus sehe rievti já aalmugijkoskâsii rievti eres ovdánem sehe kieskâd adelum čuávduseh. OA olmoošvuoigâdvuotâkomitea 1.2.2019 olgosadelem čuávduseh sämitige valjâluvâttâlmân tuhhitmân kyeskee vaidâlemaašijn láá tágáreh teháliih kieskâd adelum čuávduseh. Asâttemmiärádâs miäldásávt pargoost váldoo huámmášumán meid parafistum Tave-eennâmlâš sämisopâmuš já jiečânâs enâmij algâ- já hiäimuaalmugáid kyeskee almossopâmuš (ILO 169 -sopâmuš).

Toimâkode jeessân Juha Joona lii kuáđđám sierâuáivil. Eres osij smiettâmâš lii oovtâmielâlâš. Árvuštâllâm mield jis toimâkode iävtuttâs olášuvá, te Suomâ laahâ šadda oohtânsopâvâžžân aalmugijkoskâsij olmoošvuoigâdvuotâsopâmušâiguin já váldá huámmášumán aalmugijkoskâsii rievti tääsist majemui iheluvij ääigi tábáhtum ovdánem.

Sämitige toimâpaje 2020–2023 ohtân váldu-ulmen lii ovdediđ sämitiggelaavâ uđâsmittem algâaalmugvuoigâdvuođâi vuáđuld.

Luuvâ toimâkode smiettâmuš täst
Hahâsijđo: https://oikeusministerio.fi/hanke?tunnus=OM002:00/2020

Čuákánkiäsu já kuávdáš iävtuttâsah

Čuákánkiäsu

Toimâkode pargon lii lamaš valmâštâllâđ tárbulijd nubástusâid sämitiggeest adelum laahân. Toimâkode pargo vuáđđun lii hiäivulij osij uáinust valdum moonnâm haldâttâspaje ääigi toimâm toimâkode adelem smiettâmuš (https://julkaisut.valtioneuvosto.fi/handle/10024/160993). Sämitiggelaavâ nubásmittem ovdâvalmâštellee pargojuávhu muštottemčaalâ já ääšist finnejum ciälkkámušah kávnojeh haavâ siijđoin https://oikeusministerio.fi/hanke?tunnus=OM002:00/2020.

Toimâkodde kuulâi 15.2.2021 Tiina Sanila-Aikio sehe Sámi Árvvut rs saavâjođetteijee Petra Magga Vars já Klemetti Näkkäläjärvi OA olmoošvuoigâdvuotâkomitea miärádâsâi keežild. Toimâkodde ornij 15.3.2021 kuullâmtilálâšvuođâ, mast tot kuulâi pirâsministeriö, eennâm- já meccituáluministeriö, pargo- já iäláttâsministeriö, sosiaal- já tiervâsvuotâministeriö sehe máttááttâs- já kulttuurministeriö ovdâsteijeid 9 §:st. Ton lasseen toimâkodde faalâi čuávuváid táhhoid máhđulâšvuođâ toimâttiđ kirjálii ciälkkámuš: Nuorttâlij sijdâčuákkim, Anarâšah rs, Kulttuurovtâstus Aanaar Sämmiliih rs, Anarâškielâ servi rs, Sämirääđi sehe Suomâ sämmilij kuávdášornijdâh. Toimâkode kiävtust lii ton lasseen lamaš ovdâvalmâštellee pargojuávhu čuággim ciälkkámušah sehe oovdeb haldâttâspaje ääigi finnejum ciälkkámušah. Toimâkodde lii jieijâs pargoost ávhástâllâm OA olmoošvuoigâdvuotârääđi vuálásii rävvejeijee äššitobdeemekanism (EMRIP) rävvejeijee kommentijguin. Kuullâmnáál ulmui uáinuh sehe 3 § já 9 § uásild juáhásii.

Toimâkodde iärrás lasseen iävtut, et sämitiggelaavâ 3 § valjâluvâttâlmân merkkim iävtuh uđâduvvojeh já sämitige valjâluvâttâllâm ráhtoo uđđâsist čuávuváid sämitigge valjáid rahtâdâttâm ohtâvuođâst vyeimist leijee laavâ vuáđuld. Ko árvuštâlloo, mii lii iävtuttâs koskâvuotâ vuáđudemlaahân já aalmugijkoskâsijd olmoošvuoigâdvuotâsopâmuššáid, te vuosâsajasâžžân árvuštâllâm vuáđustâssân lii vuáđudemlaavâ 22 § njuolgâdus, mon mield almos väldi – ađai meid lahâasâtteijee – kalga turviđ vuáđuvuoigâdvuođâi já olmoošvuoigâdvuođâi olášume.

Sämitiggelaahâ keččâlui uđâduđ jo oovdeb haldâttâspojij ääigi. Haldâttâsohjelm mield pargo sämitiggelaavâ uđâdem várás juátkoo. Haldâttâsohjelm mield haldâttâs kunnijât já oovded puoh sämmilij já sämijuávhui kielâlij já kulttuurlij vuoigâdvuođâi olášume väldimáin huámmášumán aalmugijkoskâsijd sopâmušâid.

Valjâluvâttâlmân merkkim kritereh, valjâluvâttâllâm rähtim já nubástus uuccâm

Iävtuttuvvoo, et vuoigâdvuotân jienâstiđ sämitige vaaljâin kyeskee sämmilii miäruštâllâm nubásmittoo tienuuvt, et koččâmuš ličij nomâlâsân ulmuu merkkiimist sämitige valjâluvâttâlmân, ađai vuoigâdvuođâst jienâstiđ já vuoigâdvuođâst älgiđ iävtukkâssân sämitige vaaljâin. Ceehist ij miäruštâlluuččii, kiäm ubâlâšân kalga anneeđ sämmilâžžân. Iävtuttuvvoo, et sämmilij vuoigâdvuođâ algâaalmugin jieš miäruštâllâđ, kii lii sämmilâš, ađai nuuvt kočodum juávkkuidentifikaatio, nanoduuččij uđâsmitmáin valjâluvâttâlmân merkkim objektivlijd iävtuid sämitige tuhhiittem vuovvijn. Valjâluvâttâlmân väldim kritereh vijđeduuččii nuuvt, et laavâ kuávdáš ađai nuuvt kočodum kielâkriiteer ulâttičij oovtâ suhâpuolvâ olgoláá moonnâm ááigán. Kielâkriiteer ulâttem niäljád puolvân västid parafistum tave-eennâmlii sämisopâmuš siskeldem ohtsâštave-eennâmlijd kriterijd jienâstemluvâttâlmân väldimist. Siämmást ceehist meddâlistuuččij sierâ uáivilijd já epičielgâsvuođâ tovâttâm nuuvt kočodum lappalâškriiteer. Valjâluvâttâllâm rahtuuččij uđđâsist uđâdum valjâluvâttâlmân merkkejum kriterij vuáđuld.

Iävtuttâsah valjâlävdikode čokkiittâs viijđedmist sehe uđđâ jiečânâs, sorjomettum já sämitige iävtuttâs vuáđuld nomâttum nubástusuuccâmlävdikode vuáđđudmist jieijâs uásild nanodiččii sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuođâ, já siämmást suojâliččii juáhháá riehtitorvo. Uđđâ nubástusuuccâmlävdikodde toimâččij vuossâmužžân nubástusuuccâmtäässin valjâluvâttâlmân kyeskee aašijn. Lävdikode miärádâsâin puávtáččij uuccâđ nubástus alemuu haldâttâhrievtist, jis toos mieđettuvvoo vaidâlemlope.

Oovtâsttoimâm- já ráđádâllâmkenigâsvuotâ

Iävtuttuvvoo, et njuolgâdus virgeomâháá ráđádâllâmkenigâsvuođâst uđâsmittoo oovtâsttoimâm- já ráđádâllâmkenigâsvuottân. Kenigâsvuođâ monâttâllâmvátámâšâin sehe sämmilij vuoigâdvuođâi huámmášumán väldimist virgeomâhái tooimâst asâttuuččij tärhibeht. Laavâst asâttuuččij iärrás lasseen virgeomâhái toimáid kyeskee sämikulttuur hiäjusmittemkiäldust. Heiviittâllâm ulmen lii tevdiđ nuuvt kočodum rijjâ já tiätun vuáđuduvvee munemietâmâš vuáđujurduu miäldásijd vátámâšâid.

Sämitige vaaljah

Iävtuttuvvoo, et sämitige valjáid kyeskee njuolgâdusah tärhistuvvojeh, vâi jienâstem ličij älkkeb já njyebžilub. Vaaljah toimâttuuččii ain-uv poostâ peht tâi tooimâtmáin valjâäššikiirjijd valjâlävdikode almottem sajan, mii puávtáččij leđe ovdâmerkkân jieškođe-uv päikkikoddeest jottee valjâbussi. Valjâäššikiirjijd puávtáččij toimâttiđ jieš tâi valduuttiđ nube ulmuu macâttiđ taid. Puátteevuođâst uárnejuuččij ain meid valjâpeeivi jienâstem jyehi sämikuávlu kieldâst, kost ličij ucemustáá ohtâ jienâstemsaje.

Eres iävtuttâsah

Ton lasseen toimâkodde iävtut, et laavâ ulmeciäkán lasettuuččij čujottâs sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuotân, já et sämitige toimâväldinjuolgâdus ovdeduvvoo.

Iävtuttuvvoo, et sämitige muštâlus adeluvvoo puátteevuođâst njuolgist ovdâskoodán. Iävtuttuvvoo, et sämitige pargoid, organisaation já toimáid kyeskee asâttâsadelemväldi meddâlistoo já heiviittâllâm olášuttoo lavváin já sämitige pargo-oornigáin. Kyehtičyeđe vittlov sämmilâžžâd, kiäin lâi jienâstemvuoigâdvuotâ majemustáá toimâttum sämitiggevaaljâin, puávtáččii puátteevuođâst toohâđ alguu sämitiigán ton pargoid kyeskee ääšist.

Iävtuttuvvoo meid, et sämitiggelaavâ motomij osij jo puárásmâm heiviittâllâm peividuuččij taan ááigán sopâvâžžân. Taat kuáská eromâšávt laavâ reekkigtuálun já tilitäärhistmân kyeskee njuolgâdusâid. Iävtuttuvvoo, et sämitigge lasettuvvoo rikoslaavâ virgerikosáid kyeskee heiviittâlmân.