Sámediggelága rievdadeapmi

Sámediggelága rievdadeapmi

Sámediggelága rievdadeami válmmaštallan doaibmagotti smiehttamuš dahjege evttohus láhkanuppástusain lea dál gárvvis. Oppa evttohus almmustahttojuvvui 11.5.2021. Dán siiddus gávnnat lassedieđu evttohusa birra.

Evttohuvvon nuppástusaid mihttomearrin lea ovddidit sámiid iešmearridanrievtti ollašuvvama sihke buoridit sámiid gielas ja kultuvrras guoskevaš iešhálddašeami ja sámedikki doaibmaeavttuid. Lassin mihttomearrin lea divvut dáládili eandalii ON:id olmmošvuoigatvuođakomitea gáibidan vugiin. Olmmošvuoigatvuođakomitea 1.2.2019 almmustahttán čovdosiid mielde Suopma lea loavkidan siviila ja politihkalaš rivttiid guoskevaš oppalašsoahpamuša sámedikki válgalogahallamii dohkkeheami guoskevaš váiddaáššiin. Komitea deattuhii SP-soahpamušas Suoma čuvvon geatnegasvuođa dárkkistit lága 3 §:a dahjege nu gohčoduvvon sápmelašmeroštallama áššedili divvuma dihtii, ollašuhttit buot dárbbašlaš doaimmaid eastadan dihte dávisteaddji loavkidemiid boahttevuođas. Komitea deattuhii sámiid iešmearridanrievtti sajádagas ja servošis lahttuvuođa dáfus.

Vuoigatvuođaministeriija ásahii sámediggelága rievdadeami válmmaštalli doaibmagotti áigodahkii 1.12.2020-15.5.2021. Doaibmagottis, man jođihii vuoigatvuođaministeriija kansliijahoavda Pekka Timonen, ledje mielde Sámedikki ja ráđđehusbellodagaid (SDP, Guovddášbellodat, Ruonát, Gurutlihttu ja RKP) ovddasteaddjit. Ovdal doaibmagotti ásaheami vuoigatvuođaministeriija ráđđádalai sámedikkiin nu mo sámediggelága 9 §:s meroštallo.

Sámediggelága nuppástusa válmmaštallan doaibmagotti barggu vuođđun leamašan olmmošvuoigatvuođat ja earát vuođđolága ásahan geatnegasvuođat, Suoma čatnan riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođasoahpamušat, ON:id eamiálbmogiid rivttiid julggaštus sihke eará rievtti ja riikkaidgaskasaš rievtti ovdáneapmi ja maŋimuš áiggiid čovdosat. ON:id olmmošvuoigatvuođakomitea 1.2.2019 almmustahtán čovdosat sámedikki válgalogahallamii dohkkeheami guoskevaš váiddaáššis leat dákkár maŋimuš áiggiid čovdosat. Ásahanmearrádusa mielde barggus váldo vuhtii maiddái paraferejuvvon Davviriikkaid sámesoahpamuš ja iehčanas riikkaid eami- ja čeardaálbmogiid guoskevaš oppalašsoahpamuš (ILO 169 -soahpamuš).

Doaibmagotti lahttu Juha Joona guđii sierraoaivila. Eará osiid buohta smiehttamuš lea ovttamielat. Doaibmagotti evttohusaid ollašuvadettiin Suoma láhkaásaheami árvvoštallat šaddat soabalašvuhtii riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođaiguin ja váldit vuhtii ovdáneami riikkaidgaskasaš rievtti dásis, mii lea dáhpáhuvvan mannan jahkelogiin.

Sámedikki doaibmabaji 2020–2023 oktan váldoulbmilin lea ovddidit sámediggelága ođasmahttima eamiálbmotrivttiid vuođul.

Loga doaibmagotti smiehttamuša dás
Projeaktasiidu: https://oikeusministerio.fi/hanke?tunnus=OM002:00/2020

Čoahkkáigeassu ja guovddáš evttohusat

Čoahkkáigeassu

Doaibmagotti bargun leamašan válmmaštallat dárbbašlaš nuppástusaid sámedikkis addojuvvon láhkii. Doaibmagotti barggu vuođđun lea vuogálaš osiid bokte váldon mannan ráđđehusbajis doaibman doaibmagotti addán smiehttamuš https://julkaisut.valtioneuvosto.fi/handle/10024/160993. Sámediggelága nuppástuhttima ovdaválmmaštallama bargojoavkku muittuhančála ja áššis addojuvvon cealkámušat leat fidnu siidduin https://oikeusministerio.fi/hanke?tunnus=OM002:00/2020.

Doaibmagoddi gulai 15.2.2021 Tiina Sanila-Aikio sihke Sámi Árvvut rs sátnejođiheaddji Petra Magga-Vars ja Klemetti Näkkäläjärvi ON:id olmmošvuoigatvuođakomitea mearrádusaid vuođul. Doaibmagoddi ordnii 15.3.2021 gullandilálašvuođa, mas gulle birasministeriija, eana- ja meahccedoalloministeriija, bargo- ja ealáhusministeriija, sosiála- ja dearvvašvuođaministeriija ja oahpahus- ja kulturministeriija ovddasteaddjiid 9 §:s. Lassin doaibmagoddi fálai čuovvovaš beliide vejolašvuođa doaimmahit girjjálaš cealkámuša: Nuortalaččaid siidačoahkkin, Anarâšah rs, Kultursearvi Aanaar Sämmiliih ry, Anarâškielâ servi, Sámiráđi ja Suoma sámiid guovddášsearvvi. Doaibmagotti anus leat lassin leamašan ovdaválmmaštallama bargojoavkku čoaggán cealkámušat ja ovddit ráđđehusbajis ožžojuvvon cealkámušat. Doaibmagoddi lea barggustis ávkkástallan ON:id olmmošvuoigatvuođakomitea vuollásaš ráđđeaddi áššedovdimekanismma (EMRIP) ráđđeaddi kommeanttaid. Gullanvuollásaččaid oainnut sihke 3 §:a ja 9 §:a bokte juohkašuvve.

Doaibmagoddi earret eará evttoha, ahte sámediggelága 3 §:a válgalogahallamii merkema gáibádusat ođasmahttojuvvojit ja sámedikki válgalogahallan čohkkejuvvo ođđasit čuovvovaš sámediggeválggaide ráhkkanettiin fámus lean lága vuođul. Árvvoštaladettiin evttohusa gaskavuođa vuođđoláhkii ja riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođasoahpamušaide vuosttas saji árvvoštallama vuođđun lea vuođđolága 22 §:a njuolggadus, man mielde almmolaš váldi – maiddái láhkaaddi – galgá dorvvastit vuođđovuoigatvuođaid ja olmmošvuoigatvuođaid ollašuvvama.

Sámediggelága leat figgan ođasmahttit jo ovddit ráđđehusbajiin. Ráđđehusprográmma mielde joatkit barggu sámediggelága ođasmahttima ovdii. Ráđđehusprográmma mielde ráđđehus gudnejahttá ja ovddida buot sápmelaččaid ja sámejoavkkuid gielalaš ja kultuvrralaš rivttiid ollašuvvama riikkaidgaskasaš soahpamušaid vuhtii váldimiin.

Válgalogahallamii merkema kritearat, válgalogahallama gárvvisteapmi ja nuppástusohcan

Vuoigatvuohta jienastit sámediggeválggain guoskevaš sápmelašmeroštallama evttohit nuppástuhttit nu, ahte sáhka lea namalassii olbmo merkemis sámedikki válgalogahallamii, nappo rievttis jienastit ja rievttis álgit evttohassan sámedikki válggain. Paragráfas ii meroštallošii, gii galgá oppalohkái adnojuvvot sápmelažžan. Sámiid rievtti eamiálbmogin ieš meroštallat, gii lea sápmelaš, dahjege nu gohčoduvvon joavkoidentifikašuvnna evttohat nannejuvvot go ođasmahttit válgalogahallamii merkema objektiivvalaš eavttuid sámedikki dohkkehan vugiin. Válgalogahallamii váldima kritearat viiddiduvvošedje nu, ahte olahuvvo váldoáššálaš dahjege nu gohčoduvvon giellakriteara ovtta sohkabuolvva guhkkelebbui vássán áigái. Giellakriteara olaheapmi njealját bulvii vástida paraferejuvvon davviriikalaš sámesoahpamuša sisttisdoallan oktasaš davviriikalaš kritearaid jienastanlohkui váldimis. Seammás paragráfas jávkaduvvo riiddu ja eahpečielggasvuođa bohciidan nu gohčoduvvon lappalaškriteara. Válgalogahallan gárvvistuvvošii ođđasit ođasmahttin válgalogahallama merkema kritearaid vuođul.

Evttohusat válgalávdegotti čoakkádusa viiddideamis sihke ođđa iehčanas, sorjjasmeahttun ja sámedikki evttohusa vuođul nammaduvvon nuppástusohcanlávdegotti vuođđudeamis bealisteaset nanosmahtášedje sámiid iešmearridanrievtti, juohkehačča riektedorvvu seammás suddjedettiin. Ođđa nuppástusohcanlávdegoddi doaimmašii vuosttas nuppástusohcandássin válgalogahallama guoskevaš áššiin. Lávdegotti mearrádusain ohccojuvvošii nuppástus alimus hálddahusrievttis, jus váiddalohpi dasa mieđihuvvo.

Ovttasdoaibman- ja ráđđádallangeatnegasvuohta

Njuolggadusa virgeoapmahaččaid ráđđádallangeatnegasvuođas evttohuvvo nuppástuhttot ovttasdoaibman- ja ráđđádallangeatnegasvuohtan. Geatnegasvuođa meannudangáibádusain ja sámiid rivttiid vuhtii váldimis virgeoapmahaččaid doaimmain ásahuvvošii dárkileappot. Lágas ásahuvvošii earret eará virgeoapmahaččaid doaibmabijuid guoskevaš sámekultuvrra heajudahttingildosis. Njuolggadusaid mihttomearrin lea deavdit nu gohčoduvvon friddja ja dihtui vuođđuduvvan ovddalgihtii miehtama prinsihpa ásahan gáibádusaid.

Sámedikki válggat

Sámedikki válggaid guoskevaš njuolggadusaid evttohat dárkkistuvvot jienasteami álkidahttima dihtii ja njuovžilin dahkamii. Válggat doaimmahuvvojit ain poastta bokte dahje doaimmahemiin válgaáššegirjjiid válgalávdegotti almmuhan báikái, mii sáhtašii leat ovdamearkan eará báikegottiin johtán válgabusse. Válgaáššegirjjiid sáhtašii doaimmahit ieš dahje fápmudit nuppi olbmo máhcahit daid. Boahttevuođas ordnejuvvošii álo maiddái válgabeaivvi jienasteapmi juohke sámeguovllu gielddas, gos livččii unnimustá okta jienastanbáiki.

Eará evttohusat

Lassin doaibmagoddi evttoha, ahte lága dárkkuhusparagráfii lasihuvvošii čujuheapmi sámiid iešmearridanriektái, ja ahte sámedikki doaibmaváldenjuolggadus ovddiduvvošii.

Sámedikki muitalus evttohuvvo boahttevuođas addojuvvot njuolga riikkabeivviide. Sámedikki doaimmaid, organisašuvnna ja doaimma guoskevaš ásahusaddinfápmudusaid evttohat jávkaduvvot ja ásaheapmi ollašuhttojuvvošii lágain ja sámedikki bargoortnegiin. Guoktečuođi vihttalogi maŋimuš doaimmahuvvon válggain jietnavuoigadahtton sápmelačča sáhtašedje boahttevuođas dahkat álgaga sámediggái dan doaimmaide gullevaš áššis.

Sámediggelága muhtun osiin jo boarásmuvvan njuolggadusaid evttohat maiddá dahkkot ođđaáigásažžan. Dát guoská eandalii lága rehketdoalu ja rehketdoallodárkkisteami guoskevaš njuolggadusaid. Sámediggi evttohuvvo lasihuvvot rihkuslága virgerihkkosiid guoskevaš heiveheapmái.