Sääʹmteʹǧǧlääʹjj muuttâs

Sääʹmteʹǧǧlääʹjj muuttâs

Sääʹmteʹǧǧlääʹjj muttâz valmštõõllâm tåimmkååʹdd smiõtldõk leʹbe eʹtǩǩõs lääʹǩǩmuttsin lij ååʹn vaalmâš. Eʹtǩǩõõzz obbnes õlmstõʹtteš 11.5.2021. Tän seeidast kaaunak lââʹssteâđ eʹtǩǩõõzz pirr.

Eʹtǩǩuum muttsi täävtõssân lij õõuʹdeed säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ teâuddjummuž di pueʹreed säʹmmlai ǩiõlâs da kulttuuʹres kuõskki jiõččvaaldâšm da sääʹmteeʹǧǧ tåimmjemõudldõõzzid. Lââʹssen täävtõssân lij teevvad ânnʼjõžvueʹǩǩ jeäʹrben ÕM ooumažvuõiggâdvuõttkomitea õudldem naaʹlin. Ooumažvuõiggâdvuõttkomitea 1.2.2019 õlmstõttum räʹtǩǩummši mieʹldd Lääʹddjânnam lij neuʹrrääm siviilvuõiggâdvuõđid da poliittlaž vuõiggâdvuõđid kuõskki õõlmâs-suåppmõõžž sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõʹǩǩe priimmʼmõõžž kuõskki läittamaaʹššin. hyväksymistä koskevissa valitusasioissa. Komitea teäʹddii KP suåppmõõžžâst Lääʹddjânnma seuʹrrjeei õõlǥtemvuõđ tääʹrǩsted jeäʹrben lääʹjj 3 §:ff leʹbe nuʹt sarnnum sääʹm-meäʹrteeʹlm sââʹj teevvmõššân čõõđted puk taarbšeei tååimid cõggâd vaʹstteei vuõiggâdvuõđneuʹrrummuž juätkast. Komitea teäʹddii säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ sââʹjes da õhttsažkååʹddes vuäzzlažvuõđ vueʹzzest.

Vuõiggâdvuõttministeria šiõttii sääʹmteʹǧǧlääʹjj muttâz valmštõõlli tåimmkååʹdd ääiǥas 1.12.2020-15.5.2021. Vuõiggâdvuõttministeria kansliajååʹđteei Pekka Timonen jååʹđtem tåimmkååʹddest leʹjje Sääʹmteeʹǧǧ da halltõspeällõõǥǥi (SDP, Kõõskõs, Ruân, Čiǯǯbieʹll-lett da RKP) eeʹttkõʹstti. Õuʹddel tåimmkååʹdd šiõtteem vuõiggâdvuõttministeria saǥstõõli sääʹmteʹǧǧlääʹjj 9 § meâldlânji Sääʹmteeʹǧǧin.

Sääʹmteʹǧǧlääʹjj muttâz valmštõõli tåimmkååʹdd tuâj vuâđđan liâ leämmaž vuâđđvuõiggâdvuõđ da jeeʹres vuâđđlääʹjj šiõtteem õõlǥtõõzz, Lääʹddjânnam čõõni meeraikõskksa ooumažvuõiggâdvuõttsuåppmõõžž, ÕM alggmeerai vuõiggâdvuõđi čõõđtõs di jeeʹres vuõiggâdvuõđ da meeraikõskksa vuõiggâdvuõđ ooudâsviikkmõš di mõõnniäiggsa räʹtǩǩummuž. ÕM ooumažvuõiggâdvuõttkomitea 1.2.2019 õlmstâʹttem räʹtǩǩummuž sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõʹǩǩe priimmʼmõõžž kuõskki läittamaaʹššin liâ näkam tääʹrǩes mõõnniäiggsa räʹtǩǩummuž. Šiõtteemtuʹmmstõõǥǥ mieʹldd tuâjast vääʹldet lokku še parafõsttum Tâʹvvjânnmallaš sääʹmsuåppmõš di jiõččnaž jânnmi alggmeer- da rooddmeeraid kuõskki õõlmâs-suåppmõõžž (ILO 169 -suåppmõš).

Tåimmkååʹdd vuäzzlaž Juha Joona lij kuâđđam čorrneei jurddi. Jeeʹres vueʹzzin smiõtldõk lij õõutmiõllsaž. Tåimmkååʹdd eʹtǩǩõõzzi teâuddjeen Lääʹddjânnam lääʹjjšiõttummuž ärvvtõõlât pueʹttem tääʹsstiâddu meeraikõskksai ooumažvuõiggâdvuõttsuåppmõõžžin da väʹlddem lokku meeraikõskksa vuõiggâdvuõđ tääʹzzest mõõnni lååi eeʹǩǩen šõddâm ooudâsviikkmõõžž.

Sääʹmteeʹǧǧ tåimmpââʹj 2020–2023 õhttân väʹlddtäävtõsân lij õõuʹdeed sääʹmteʹǧǧlääʹjj oođummuž alggmeervuõiggâdvuõđi vuâđald.

Looǥǥ tåimmkååʹdd smiõtldõõǥǥ täʹst
haʹŋǩǩõs-seidd: https://oikeusministerio.fi/hanke?tunnus=OM002:00/2020

Vuänõs da kõskksa eʹtǩǩõõzz

Vuänõs

Tåimmkååʹdd tuâjjan lij leämmaž valmštõõllâd taarblaž muttâz Sääʹmteʹǧǧest uvddum läkka. Tåimmkååʹdd tuâj vuâđđan lij mieʹrrmeâldlain vueʹzzin valddum mââimõs halltõspââʹjest tåimmjam tåimmkååʹdd uʹvddem smiõtldõk (https://õõlmtõõzz.riikksuåvtõs.fi/handle/10024/160993). Sääʹmteʹǧǧlääʹjj muttmõõžžâst ouddvalmštõõli tuâjjäʹrttel mooštas da ääʹššest vuåǯǯum ciâlkâlm käunnʼje haʹŋǩǩõõzz seeidast https://vuõiggâdvuõttministeria.fi/haʹŋǩǩõs?tiõtt=OM002:00/2020.

Tåimmkåʹdd kuuli 15.2.2021 Tiina Sanila-Aikio di SámiÁrvvut rõ saaǥǥjååʹđteei Petra Magga Vars da Klemetti Näkkäläjärvi ÕM ooumažvuõiggâdvuõttkomitea tuʹmmstõõǥǥi diõtt. Tåimmkåʹdd riâžži 15.3.2021 kuullâmpoodd, koʹst kuʹlleš pirrõsministeria, mädd- da meäʹcctäällministeria, tuâjj- da jieʹllemvueʹǩǩministeria, sosiaal- da tiõrvâsvuõttministeria di mättʼtõs da kulttuurministeria eeʹttǩeeʹjid 9 §:st. Lââʹssen tåimmkåʹdd taʹrjjii täid vuäʹssbeäʹlid vueiʹtlvažvuõđ tååimted ǩeerjlaž ciâlkâlm: Saaʹmi siidsååbbar, Aanaarsäʹmmla rõ / Anarâšah rs, Kulttuurõhttõs AanarSämmiliih rõ, Aanarsääʹm ǩiõl õhttõs/ Anarâškielâservi, Sääʹmsuåvtõs di Lääʹddjânnam säʹmmlai kõõskõsorganisaatio. Tåimmkååʹdd âânnmõõžžâst lij lââʹssen leämmaž ouddvalmštõõli tuâjjäʹrttel noorrâm ciâlkâlm di õõuʹdab halltõspââʹjest vuåǯǯum ciâlkâlm. Tåimmkåʹdd lij tuâjstes äuʹǩǩääm ÕM ooumažvuõiggâdvuõttsuåvtõõzz vuâla vuäʹppõõzz-uuʹdi äʹsstobddimekaniism (EMRIP) vuäʹppõõzz-uuʹdi kommeeʹntid. Kuullʼji vuäinlmõõžž di 3 § ǥu 9 § vueʹzzest juâkkjõʹvve.

Tåimmkåʹdd jeäʹrbi mieʹldd eʹtǩǩad, što sääʹmteʹǧǧlääʹjj 3 § vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuž õudldõõzz oođeet da sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõk noorât oʹđđest puõʹtti sääʹmteʹǧǧvaalid valmštõõleen viõǥǥâst åårrai lääʹjj vuâđald. Ärvtõõleen čuäjtõõzz kõskkvuõđ vuâđđläkka da meerkõskksaid ooumažvuõiggâdvuõttsuåppmõõžžid vuõss-sâjjsiʹžžen ärvvtõõllmõõžž vuâđđan lij vuâđđlääʹjj 22 § šeâttmõš, koon mieʹldd õõlmâs vääʹld – âʹte še lääʹjjšiõtteei – âlgg staanâd vuâđđvuõiggâdvuõđi da ooumažvuõiggâdvuõđi teâuddjummuš.

Sääʹmteʹǧǧlääʹjj lij ǩiččlõttum oođeed juʹn ääiʹjbi halltõspõõʹjin. Halltõsprograamm mieʹldd jueʹtǩet tuâj sääʹmteʹǧǧlääʹjj oođummšen. Halltõsprograamm mieʹldd halltõs âânn äärvast da õõuʹdad puki säʹmmlai da sääʹmjoouki ǩiõlʼlaž da kulttuursaž vuõiggâdvuõđi teâuddjummuž vääʹldeeʹl lokku meeraikõskksa suåppmõõžž.

Vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuž kriteeʹr, vaal-loǥstõõǥǥ raajjmõš da muuttâsooccâm

Vuõiggâdvuõđ jiõnsted sääʹmteeʹǧǧ vaalin kuõskki säʹmmlaž meäʹrteeʹlm eʹtǩǩeet muʹttemnalla nuʹt, što kõõččmõš leʹčči nuʹtt-i oummu mieʹrǩǩummšest sääʹmteeʹǧǧ vaal-loǥstõʹǩǩe, leʹbe vuõiggâdvuõđâst jiõnsted da vuõiggâdvuõđâst äʹlǧǧed eeʹttǩeeʹjen sääʹmteeʹǧǧ vaalin. Paragraaffâst jeät meärtõõlči, ǩeän âlgg ââʹnned takainalla säʹmmliʹžžen. Säʹmmlai vuõiggâdvuõđ alggmeeran jiõčč meäʹrted, ǩii lij säʹmmlaž, leʹbe nuʹt sarnnum joukkidentifikaatio eʹtǩǩeet raavummšen oođeeʹl vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuž objektiivlaid õudldõõzzid sääʹmteeʹǧǧ priimeeʹl naaʹlin. Vaal-loǥstõʹǩǩe välddmõõžž kriteeʹrid veiddneʹčed vuällââʹtteeʹl lääʹjj vueiʹvvääššlaž leʹbe nuʹt sarnnum ǩiõllkriteeʹr õõut puõlvvõõǥǥ ouggla mõõnniäigga. Ǩiõllkriteeʹr vuällâttmõš neelljad puõʹlvve vaʹsttad parafõsttum tâʹvvjânnmallša sääʹmsuåppmõʹšše seʹst õõnnʼjid õhttsaž tâʹvvjânnmallaž kriteeʹrid jiõnstemloǥstõʹǩǩe välddmõõžžâst. Seämma paraǥraaffâst jaukkeʹčeš jeeʹresmiõllsažvuõđ da pannseʹlvvtemvuõđ tuejjeem nuʹt sarnnum lapplažkriteeʹr. Vaal-loǥstõk raajjčeš oʹđđest oođuum vaal-loǥstõʹǩǩe mieʹrǩǩummuž kriteeʹri vuâđald.

Eʹtǩǩõõzz vaal-luʹvddkååʹdd norrõõzz veiddnummšest di ođđ jiõččna, soorčteʹmes da sääʹmteeʹǧǧ eʹtǩǩõõzzâst nõõmeem muuttâsooccâmluʹvddkååʹdd alttummšest vueʹzzstes raʹvvjeʹče säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõđ, juõʹǩǩ persoon vuõiggâdvuõttstaan seämmaääiʹj suõjjeeʹl. Ođđ muuttâsooccâmluʹvddkåʹdd tåimmjeʹči vuõssmõsân muuttâsooccâmtääʹzzen vaal-loǥstõõǥǥ kuõskki aaʹššin. Luʹvddkååʹdd tuʹmmstõõǥǥin ooʒʒčeš muttâz ââʹlmõs vaaldšemvuõiggsest, jõs tõõzz miõđât läittamlååʹpp.

Õhttsažtåimmjem- da saǥstõõllâmõõlǥtõs

Šeâttmõõžž veʹrǧǧniiʹǩǩi saǥstõõllâmõõlǥtõõzzâst eʹtǩǩeet oođeemnalla õhttsažtåimmjem- da saǥstõõllâmõõlǥtõssân. Õõlǥtõõzz mõõntõõllâmõõlǥtummšin di säʹmmlai vuõiggâdvuõđi lokku välddmõõžžâst veʹrǧǧniiʹǩǩi tåimmjummšest šiõtteʹčeš tääʹrǩben. Lääʹjjest šiõtteʹčeš jeäʹrbi mieʹldd veʹrǧǧniiʹǩǩi tååimid kuõskki sääʹmkulttuur hueʹneemǩiõlddjest. Šiõttõõllmõõžž miârktõssân lij tiuddeed nuʹt sarnnum friij da -tiõttu vuâđđõõvi ouddmiâsttmõõžž vuâđđjurddi šiõtteem kaibbtõõzz.

Sääʹmteeʹǧǧ vaal

Sääʹmteeʹǧǧ vaalid kuõskki šeâttmõõžžid eʹtǩǩeet vuåppâmnalla jiõnstummuž hiâlptem diõtt da soljvâʹttem diõtt. Vaal tååimteš õõudâs pååʹšt pääiʹǩ leʹbe tååimteeʹl vaaläʹššǩeeʹrj vaal-luʹvddkååʹdd iʹlmmtem päikka, kååʹtt vuäitči leeʹd ouddmiârkkân jeeʹres päiʹǩǩ-kååʹddest jooʹtti vaalbuss. Vaaläʹššǩeeʹrj vuäitči tååimted jiõčč leʹbe dovernâʹstted nuuʹbb oummu maaccted tõid. Juätkast rieʹššeš pâi še vaalpeeiʹv jiõnstummuš juõʹǩǩ sääʹmvuuʹd kååʹddest, koʹst leʹčči uuʹccmõsân õhtt jiõnstempäiʹǩǩ.

Jeeʹres eʹtǩǩõõzz

Lââʹssen tåimmkåʹdd eʹtǩǩad, što lääʹjj miârktõsparagraʹffe lââʹzzteʹčeš čuäjtõs säʹmmlai jiõččmieʹrreemvuõiggâdvuõʹtte, da što sääʹmteeʹǧǧ tåimmväʹlddšeâttmõõžž viiǥǥât ooudâs.

Sääʹmteeʹǧǧ čiõlǥtõs eʹtǩǩeet juätkast uʹvddemnalla vuõiʹǧǧest eeʹttiǩ-kådda. Sääʹmteeʹǧǧ tuâjaid, organisaatioid da tåimmjummuž kuõskki asetõõzzuʹvddemväʹlddvuõđ eʹtǩǩeet jaukkeemnalla da šiõttõõllmõš čõõđtemnalla laaʹjjin da sääʹmteeʹǧǧ tuâjjriâššmõõžžâst. Kueʹhttčueʹđ vittlo mââimõsân tååimtem sääʹmteʹǧǧvaalin jiõnnvuõiggâdvuõttneeʹǩǩ säʹmmla vuäitči juätkast tuejjeed alttõõzz sääʹmtegga tõn tuejjeem kuulli ääʹššest.

Sääʹmteʹǧǧlääʹjj kooi-ne vueʹzzin juʹn vuämmnam šiõttõõllmõõžž eʹtǩǩeet še muđoi ânnʼjõžnalla oođeed. Tät kuâskk jeäʹrben lääʹjj ǩeeʹrjtuõʹllʼjõõzz da tiilltääʹrǩstem kuõskki šeâttmõõžžid. Sääʹmteʹǧǧ eʹtǩǩeet lââʹzztemnalla reäkkõslääʹjj veʹrǧǧreäkkõõzzid kuõskki šiõttõõllmõʹšše.