Sämitige uáivilalmottâs sämmilij tuotâvuotâ- já sovâdâttâmkomissio aasâtmist
Sämitigge čokkânij Anarist čuákkimân (5/2019) 17.12.2019 kieđâvuššâđ iävtuttâs sämmilij tuotâvuotâ- já sovâdâttâmkomissio aasâtmân já tuhhiittij iävtuttâs, ciälkká uáivilalmottâssân čuávvoo:
Sämmiliih láá algâaalmug táálái neelji staatâ, Taažâ, Ruotâ, Suomâ já Ruošâ kuávlust. Sämmilijn lii jieijâs aalmugin já algâaalmugin sehe aalmuglii já raajijd rastaldittee uáinust jiešmeridemvuoigâdvuotâ.
Sämitigge tiäddut, ete mainâšum staatâi assimilaatioproseseh láá čuáccám sämmiláid nuuvt ohtsávt ko ovtâskâs ulmuu tääsist-uv, jieškote-uv aalmugstaatâ jiešvuođâiguin já raajij rasta. Sämitigge čuujoot, ete staatâi assimilaatiopolitiik sämmilij háárán lii häittidâm sämiaalmug jiešráđálii ovdánem já tuođâlii täsiáárvu já oovtviärdásâšvuođâ olášume sämmilij já ohtsâškuudij kooskâst páihálávt, kuávlulávt, aalmuglávt, raajij rasta já aalmugijkoskâsávt.
Sämitigge ana tergâdin, ete staatârääđi oovtâstpargoost Sämitiggijn já Nuorttâlij sijdâčuákkimáin aasât tuotâvuotâ- já sovâdâttâmkomissio nuurrâđ já tuođâštiđ sämmilij feerim Suomâ staatâ já ton sierâ virgeomâhái sämikulttuur já ton materiaallii vuáđu rikkoo tooimâin já tast, magareh vaikuttâsah já čuávumušah tain láá lamaš já ain láá sämmiláid algâalmugin já ton jesânáid ovtâskâs olmožin, sehe toohâđ taam uássin tubdâstum ibárdâsân tast, mii lii mii historjá já tááláá äigi. Sämitigge ana, ete komissio asâttem uáivild tom, ete almolávt tubdâsteh, ete staatâ assimilaatiopolitiik vaikuttâsah väätih pyeredeijee tooimâid.
Sämitigge tiäddut, ete tuotâvuotâ- já sovâdâttâmkomissio asâttem ij lah ilo ige vuáittu. Taan tuođâlii tooimân kalga riemmâđ tondiet, ko oovdeb vyevih piäluštiđ sämmilij kuávluid já kulttuurijd iä lah pijssám nubásmittiđ viggâmušâid assimilistiđ sämmilijd váldukulttuurân. Komissio algâttem lii juohhum soro tile tiäđulâžžân tast, mon kales iä jieijâs eellimääigi kiergânâm finniđ vuoigâdvuođâ. Komissio toimâ kalga lekkâđ já išediđ kieđâvuššâđ traumaid, maid sämmiliih nuuvt aalmugin ko ovtâskâs olmožin kyeddih suhâpoolvâst nuubán. Tai traumai kieđâvuššâm nuuvt ovtâskâs ulmuu tääsist ko meid kollektivlávt lii lussâd já hirmástuttee. Kuittâg tot kalga tábáhtuđ tienuuvt, ete epitäsitiädu paijeentuállee tooimâid puáhtá tubdâstiđ já nubásmittiđ, vâi sämiaalmug vuoigâdvuotâ jiešmeerridmân meid siskiibeln puáhtá olášuđ. Sämmiliih omâsteh jieijâs eellimfeerimijd já historjá, já návt sij láá meid tehálumos sajattuvâst tast, maht sij suhâpuolvâi paijeel ulâtteijee noođijn cevzih. Sämmilijn ij uážu tuálvuđ taam proosees ääigi máhđulâšvuođâ kavnâđ jieš pálgá puárránmân. Taat váátá tom, ete sämmiláid lii prosesân ráhtádâtdijn, ton ääigi já ton maŋa fáállun sämikielâlâš já kulttuursensitiivlâš jiegâlâš já psyykkisâš toorjâ.
Sämitigge vuárdá, ete staatâ addel resursijd sämmiláid olgošteijee ráhtusij nubástuspaargon sehe jaska ton hárjuttem assimilaatiopolitiik, mii tábáhtuvá tääl-uv, jyehi peeivi, vâi uđđâ nuáđisirdâšum jotkum puáhtá potkiđ. Sämitigge tiäddut, ete tuođâlii täsiáárvu já oovtviärdásâšvuođâ juksâm tiet kalga aalmugijkoskâsávt tuhhiittum já čannee olmoošvuoigâdvuođâid já algâaalmugvuoigâdvuođâid kunnijâttiđ já heiviittiđ páihálávt, kuávlulávt, aalmuglávt, raajij rasta já aalmugijkoskâsávt, eromâšávt OA julgáštus algâaalmugij vuoigâdvuođâi mield.
Sämitigge kijttá sämisiärváduv uásálistmist tuotâvuotâ- já sovâdâttâmproosees valmâštâlmân. Sämitigge kijttá meid äššitobdeid, kiäi uási valmâštâlmist lii lamaš eromâš tehálâš. Majemužžân Sämitigge kijttá Nuorttâlij sijdâčuákkim já Suomâ staatâ ráđádâllâmprosesist.
Anarist 17.12.2019
Tiina Sanila-Aikio
saavâjođetteijee
Pia Ruotsala-Kangasniemi
haldâttâhhovdâ
Iävtuttâs sämmilij tuotâvuotâ- já sovâdâttâmkomissio aasâtmân
