Stivrâ lii meridâm onne čuákkimstis, ete Sämitige čuákkim 3/2018 tuálloo maŋeláá ko ovdil lii almottum. Sämitige čuákkim 3/2018 tuálloo 24.9.2018 tme 10 rääjist Anarist.
Stivrâ meridij sirdeđ čuákkim tondiet, ko haldâttâs oovdânpyehtimhammiittâs sämitiggelaavâ nubásmitmist, mii puátá Sämitige čuákkim kieđâvuššâmnáál, ij lah vala lopâlii häämist.
Máttááttâs- já kulttuurministeriö lii mieđettâm Sämitige nuorâirääđi já Nuorâi Akatemia Dihtosis-haahân ruttâdem. Haavâ tárguttâs lii toohâđ sämikulttuur uápisin škoovlâin.
Sämmiliih láá Euroop union áinoo algâaalmug, mutâ Suomâ škoovlâin sämmilijn máttáátteh uáli uccáá já maŋgii oppâkiirjij tiätu lii kärži já puárásmum. Taan ääigi jo paijeel 70 % säminuorâin- já paarnijn ääsih sämmilij päikkikuávlu ulguubeln, kost sij pyehtih tiäđu uccáávuođâ tiet kuáhtáđ olgoštem já kivsedem. Meid säminuorah, kiäh láá aktiivliih somest, kuáhtájeh ennuv vajesaavâ. Ohtân suijân taas lii media rähtim oovtpiälálâš kove sämmilijn. Haavâ tehálumos ulmen lii lasettiđ väldiaalmug nuorâi tiäđuid sämmilijn.
Sämmilij aalmugpeivi lii kuovâmáánu 6. peeivi. 6.2.1917 tollui Taažâ Ruándimist vuossâmuš tave-eennâmlâš sämičuákkim, mii algâttij väldikuudij raajijd rastaldittee ohtsâšpargo sämmilij kooskâst. Sämmilij aalmugpeivi ávuduvvoo jyehi ive sämieennâm jieškote-uv kuávlust já Suomâst ovdâmerkkân sämikuávlu škoovlâin lii talle juhlepeivi. Haavâ ohtân ulmen lii rähtiđ sämmilij aalmugpeeivist väldikodálâš teemapeivi Suomâ škoovlâin. Teemapeeivi lasseen kiđđuv uárnejuvvoo škoovlâin pargopáájáid, maid tuálih škuávlejum säminuorah.
Haavâ Sämitige pargen lii väljejum kulttuurpyevtittem (AMK) uáppee anarâš Minna Lehtola. Minna pargon lii oovtâstpargoost säminuorâiguin nuurrâđ tiäđu tast, ete maid sämmilijn kolgâččij muštâliđ syemmilâš párnáid já nuoráid. Nuorâi Akatemiast lii kuhes hárjánem sierâlágán haavâi já pargopaajij orniimist já sij västideh haavâst tast, ete maht kalga oovdânpyehtiđ tiäđu párnáid já nuorâid tienuuvt, ete sij iberdeh tom já tot kiäsut sii.
Lasetiäđuh:
Kaisa Tapiola-Länsman, Sämitige nuorâičällee, kaisa.tapiola-lansman@samediggi.fi, 050 382 5179
Hilla Aaltio, Proojeektkoordinaattor, Nuorâi Akatemia, hilla.aaltio@nuortenakatemia.fi, 045 260 8801
Sämitige jesânáid uárnejui savâstâllâmtilálâšvuotâ anarâšaašij ráđádâllâmkode vuáđđudmist. Ráđádâllâmkode pargon lii ovdediđ anarâšsiärvus ovdedem já väldiđ siärváduv aktiivlubbooht uássin Sämitige tooimâ.
Sämitigge lii asâttâm ohtân tehálumos toimân ive 2018 valmâštâlškyettiđ anarâšaašij ráđádâllâmkode vuáđudem tienuuvt, ete ton čuákánpiejâm já toimâkove liččii meridum raamiráđádâlmij räi.
– Tilálâšvuođâst mij savâstâlâim anarâššáid kyeskee äigikyevdilis aašijn já vuáváim ráđádâllâmkode toimâkove sehe čuákánpiejâm, muštâl tilálâšvuođâ čuákán koččom Sämitige I värisaavâjođetteijee Heikki Paltto.
Lii tárguttâs, ete ráđádâllâmkodde toimâškuát máhđulâšvuođâi mield jo 2018 teikâ majemustáá 2019 nuuvt, ete tot puávtáččij tuárjuđ meid tuotâvuotâ- já sovâdâttâmproosees, tave-eennâmlii sämisopâmuš kieđâvuššâm sehe eres joođoost orroo lahâhaavâid, moh kyeskih sämmiláid.
Ráđádâllâmkode vuáđudem ovdán čuávuvâžžân Sämitige stiivrâ čuákkimân.
Sämitige jesânijn tilálâšvuotân uásálistii Heikki Paltto, Neeta Jääskö, Kari Kyrö, Kirsti Kustula, Jouni Aikio já Anu Avaskari (kooveest čižetpeln uálgispel).
Lahtoseh
Lasetiäđuh:
Sämitige I värisaavâjođetteijee, Heikki Paltto, puh. 040 756 9075, heikki.paltto(at)samediggi.fi
Saavâjođetteijee išedeijee Inka Saara Arttijeff, 050 574 7629, inka-saara.arttijeff(at)samediggi.fi
Sämitige nuorâirääđi uárnee roovvâdmáánu 5. peeivi seminaar säminuorâi kuáhtám seksuaallii heemâdmist já -viehâvääldist sehe säminuoráid uáivildum digitaallii mainâstâllâm pargopáájá roovvâdmáánu 5.-7. peeivi oovtâstpargoost eres tuáimeiguin Anarist.
Seminaarist suogârdeh, ete maht tähiduvvoo sämipárnáid já -nuoráid torvolâš šoddâmpiirâs, mii lii seksuaallâš hemâdem já -viehâväldi, maid puáhtá porgâđ tom estim várás sehe maht kalga toimâđ, jis jieš kuáhtáá seksuaallii hemâdem teikâ -viehâvääldi. Seminaarist láá áámmátulmui sahâvuáruh, säminuorâi jieijâs feerimeh sehe pargopáájáh. Seminaar lii puohháid ávus já nuuvtá já tot uárnejuvvoo Sämikulttuurkuávdáš Sajosist Anarist.
Nuorâirääđi ive 2018 teeman lii pyehtiđ uáinusân säminuorâi kuáhtám seksuaallii hemâdem já -viehâvääldi já uuccâđ toos tarvanemvuovijd. Taažâ Sämitige nuorâipoolitlâš lävdikodde (SáNuL) lii puáhtám oovdân, ete säminisoneh, -almaah já -párnááh kuáhtájeh maŋgii seksuaallii hemâdem já SáNuL uáiná, ete äšši lii ohtsâškodálâš čuolmâ, moos oles ohtsâškodde kalga tarvaniđ.
Pargopáájá ulmen lii jyehiđ mainâstâllâm peht feerimijd já jurduid jiešsuurmij estimist já mielâ pyereestvaijeem tuárjumist säminuorâi siärváduvâin. Uásálisteeh uáppih, ete maht muštâlusâst ráhtoo digitaallâš maainâs anemáin ävkkin Adobe Final Cut Pro -ohjelm. Pargopáájá loopâst uásálisteeh jyehih sii mainâsijd juávkun.
Digitaallii mainâstâllâm pargopááján pyehtih uásálistiđ 16-30-ihásiih säminuorah, kiäh pargeh áámmáttáiđulâš fasilitaattorjuávhoin. Digitaallii mainâstâllâm vyehi iššeed uásálisteid kevttiđ teknologia jieijâs mainâsij muštâlmist. Fasilitaattoreh fäälih uásálisteid materiaal, mii iššeed sii rähtiškyettiđ mainâs. Uásálisteeh pyehtih rähtiđ mainâs ohtuu teikâ uccâ juávhuin. Mainâseh vuájuh mielâtiervâsvuotân já mielâ pyereestvajemân, jiešsuurmij estimân, psyykkisii sävrivuotân já siärváduv tooimân säminuorâi uáinust.
Mainâseh vyerkkejuvvojeh, já taid puáhtá jyehiđ eres kuldâleijeid seminaarijn já tábáhtusâin já/teikâ internetist. Totkeeh kevttih mainâsijd tutkâmamnâstâhhân vâi ovdedeh ibárdâs tast, ete maht puáhtá ovdediđ mielâtiervâsvuođâ já estiđ jiešsuurmijd arktâsii kuávlu algâaalmugáid kullee nuorâi juávhust. Mainâsij rähtim lasseen uásálisteeh kuleh arktâsii rääđi já ton pištee ovdánem pargojuávhu pargoost, jiešsuurmij estimist já tutkâmetiikast.
Pargopáájá uárnee Suomâ Sämitige nuorâirääđi oovtâstpargoost kanadalii äššitobdeejuávhoin, sosiaal- já tiervâsvuotâministeriöin já arktâsâš rađđijn. Tot lii uási arktâsii rääđi proojeekt Circumpolar Resilience, Engagement and Action Through Story (CREATeS). Pargopáájá pargokielâ lii eŋgâlâskielâ, mutâ tulkkum sämikielân lii fáállun.
Pargopáájá lii uási arktâsii kuávlu aalmuglij pargopáájái rááiđu. Sajosist, Anarist, uárnejuvvoo 30.1.-1.2.2019 rááiđu lopâtteijee pargopáájá, moos puáhtá uásálistiđ arktâsii kuávlu jieškote-uv algâaalmugij nuorah.
Lasetiäđuh:
Risten Mustonen, Nuorâirääđi saavâjođetteijee, risten.mustonen@samediggi.fi, 040 529 60 93
Kaisa Tapiola-Länsman, Nuorâičällee Sämitigge, kaisa.tapiola-lansman@samediggi.fi, 050 382 5179
Digitaallii mainâstâllâm pargopáájá:
Meri Larivaara, Ráđádâllee virgeolmooš, Sosiaal- já tiervâsvuotâministeriö, meri.larivaara@stm.fi, 050 563 3634
Sämitiggelaavâ nubásmittem valmâštâllee pargojuávkku lii kesimáánust 2018 almostittám iävtuttâsis sämitiggelaahân, mon vuáđuld valmâštâllum haldâttâs oovdânpyehtimhammiittâs lii lamaš viijđes ciälkkámušrieggest syeinimáánust 2018. Oovdânpyehtim lii maaŋgâin oosijn kompromis, ijge Sämitigge lah vala adelâm lopâlii uáivilis oovdânpyehtim siskáldâsâst. Oovdânpyehtimhammiittâs lii kieđâvuššum Sämitige stiivrâst já äššitobdeelävdikuudijn já tast tuálih sämitiggelaavâ 9 § miäldásijd ráđádâlmijd riehtiministeriöin.
– Algâaalmugvuoigâdvuođâ äššitobdei, sämisiärváduvvâst finnejum macâttâs já Sämitige äššitobdeelävdikuudij uáivilij vuáđuld oro lemin čielgâs, ete Sämitigge ij pyevti tuhhiittiđ oovdânpyehtimhammiittâs tagarin, ko tot lii, paahud saavâjođetteijee Tiina Sanila-Aikio.
– Stivrâ pahudij čuákkimstis, ete sämisiärváduv já Sämitige äššitobdeelävdikuudij macâttâs lii lamaš uáli čielgâs já sij viggeh väldiđ macâttâs huámášumán lahâiävtuttâs čuávvoo kieđâvuššâmmudoin, iätá I värisaavâjođetteijee Heikki Paltto.
Ovdilgo tuálvu oovdânpyehtimhammiittâs Sämitige tievâsčuákkim kieđâvušmân lopâlii miärádâstoohâm várás, te Sämitige stivrâ oovdânpuáhtá nubástusâid, moi mield oovdânpyehtim västid pyerebeht Sämitige já sämisiärváduv uáinu uđâsmittemnáál laavâ siskáldâsâst já västidičij meid oles uđâsmittempargo ulmen asâttum aalmugijkoskâsij kenigâsvuođâi vátámâššáid.
– Sämitige stivrâ oovdânpuáhtá eereeb iärásij, ete čuávvoo vaaljâid kolgâččij toollâđ nubásmittemnáál oovdânpuohtum 3 § miäldásii jienâvuoigâdvuođâ miäruštâllâm mield, já ete tärhisteh 9 § ohtsâštoimâ- já ráđádâllâmkenigâsvuođâ sehe njuolgimlävdikode nomâttem sämisiärváduvvâst finnejum macâttâs vuáđuld, lasseet II värisaavâjođetteijee Tuomas Aslak Juuso.
Sämitige vaaljâpaje tehálumos kuhes áigáduv ulme lii sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuođâ ovdedem. Eidu sämitiggelaahâ lii taan ulme juksâm várás puoh tergâdumos aalmuglii lahâasâttem uási. Sämitiggelaavâ siskáldâs uđâsmittem lii sämmilij tááhust eromâš merhâšittee uđâsmittem.
Lasetiäđuh:
Sämitige saavâjođetteijee Tiina Sanila-Aikio puh. 050 300 1780, tiina.sanila-aikio(at)samediggi.fi
Sämmilij päikkikuávlu škoovlah finnejeh škovlâive aalgân stuorrâ pakkeet sämi- já suomâkielâlijd luuhâmkiirjijd. Pakkeet tuálá sistees love sierâlágán sämikielâlii kirje já käävci sierâlágán suomâkielâlii kirje. Jyehi pakettist láá ohtsis 50 kirjed, moi ulmen lii nanodiđ eromâšávt 3.- já 4.-luokkalij luuhâmtááiđu já luuhâm astoääigi.
Kirjeskeeŋkah kuástid Suomâ kulttuurruttârááju Lukuklaani-haahâ, moin Sämitige škovlim- já oppâmateriaaltoimâttâh taha oovtâstpargo. Sämitigge lii haahâm sämikielâlijd kiirjijd. Kirjeh láá anarâš-, nuorttâlâš- já orjâlâškielâliih já toh láá väljejum škoovlâi máttááttâskielâi já tuoivui mield. Sämitigge västid kirjepakettij jyehimist sämikuávlu škovláid.
Lukuklaani skeŋkkee jyehi Suomâ vyeli- já ohtsâšškoovlân 50 kirje pakkeet čohčuv 2018. Tot lii haahâm paijeel 100 000 kirje ulme várás. Ruotâ- já sämikielâláid uáppeid láá heiviittum eromâš kirjepaketteh.
Suomâ Kulttuurruttârááju, mii lii haahâm kiirjijd, lii priivaat ruttârááju, mon toimâ vuáđuduvá testamenttin já skeŋkkân finnejum ruuđáid. Párnáikirjálâšvuođâ áámmátulmuuh láá išedâm valjiđ kiirjijd já toh láá čuosâttum eromâšávt 3-4. luokkaláid, kiäh láá haavâ čuosâttâhjuávkku.
Lasetiäđuh:
Miina Seurujärvi, miina.seurujarvi(at)samediggi.fi, 010 839 3193.
Kooveest anarâškielâlâš oppâmateriaalpargee Miina Seurujärvi nurâmin škoovlâi kirjepakettijd.
Sämitigge almoot uuccâmnáál pirâsčällee virgesajasâšvuođâ ááigán 24.9.2018 – 7.6.2019. Pirâsčällee pargon lii hoittáđ pirâstipšomân já eennâmkevttimân lohtâseijee aašijd, eromâšávt valmâštâllâđ ruukilaavâ já biodiversiteetsopâmuš olášutmân lohtâseijee tooimâid.
Asâttâsvuáđustâslâš tohálâšvuođâvátámâššân lii pargo vaattâm škovlim já lasseen váttoo sämikielâ táiđu (asâttâs 1727/95). Pargo miänástuvvee hoittám išedeh hiäivulâš ollâškovlâtuđhos, pirâsaašij já haaldâtlij pargoi tubdâm sehe kelijdeijee eŋgâlâskielâ táiđu. Pälkki miärášuvá sämitige pálkkááttemvuáháduv vátávâšvuođâtääsi IV/IV-II mield (vuáđupälkki losijttáá 2491,54 – 2596,52 eurod/mp).
Pargo tevdimist lii kyevti mánuppaje keččâlemäigi. Ucâmušâid lahtosijdiskuin kalga toimâttiđ sämitige čäällimkoodán 7.9.2018 tme 16.00 räi čujottâsân Sajos, 99870 Aanaar. Lasetiäđuid pargoost addel pirâsčällee Anni-Helena Ruotsala puh. 010 839 3184. Sämitige tooimân puáhtá uápásmuđ nettičujottâsâst www.samediggi.fi
Anarist 13.8.2018 Sämitigge
Sämittigge já Tiervâsvuotâ- já pyereestvaijeemlájádâs (THL) orniv parjopáájá sämmilij vádulij ulmui palvâlusâin Sajosist 5.9.2018 tme 9-16.
Äigi: Koskokko 5.9.2018 tme 9-16.00
Saje: Sajos, Aanaar (káidusohtâvuotâ máhđulâš).
Ulme: Tilálâšvuođâ ulmen lii savâstâllâđ vádulij palvâlusâin sämmilij vádulij ulmui uáinust. Tilálâšvuotâ piäjá joton Tiervâsvuotâ- já pyereestvaijeemlájádâs (THL) Vádulij palvâlusâi kietâkiirján (Vammaispalvelujen käsikirja) puáttee sämmilij vádulij palvâlussáid kyeskee amnâstuv rähtimpargo.
Almottâttâm: 24.8.2018 räi pia.ruotsala(at)samediggi.fi. Maainâst almottâtdijnâd máhđulii sierânâspurrâmušváálju ja jis halijdah uásálistiđ káidusohtâvuođâ peht.
Huám! Nubástusah ohjelmân láá máhđuliih.
Saavâjođetteijen iđedispeeivi Pia Ruotsala-Kangasniemi, Sämitigge
tme 9.00 Káhvástâllâm já jieijâs oovdânpyehtim
tme 9.30 Lekkâmsahâvuáruh
tme 10.00 OA vádulij sopâmuš, Kalle Könkkölä, Kynnys ry
tme 10.20 Tiervuođah Ruánááenâmist: Tave-eennâmlâš oovtâstpargo já vádulij ulmui tile, Sanna Ahola, THL
tme 10.45 Totkee sahâvuáru: Maaŋgâvuáđulâš olgoštem
tme 11.15 Sämmilii vádulii ulmuu sahâvuáru vádulij palvâlusâin já toi olášuumeest
tme 11.30 -12.15 peivimäälis (jieš maksum)
Eehidpeeivi saavâjođetteijen Päivi Nurmi-Koikkalainen, THL
tme 12.15 Vádulij palvâlusâin pargee ulmuu sahâvuáru
tme 12.30 Vádulij palvâlusâi kietâkirje oovdânpyehtim, Marika Kangas-Aramo THL
tme 13.00 -16.00, kähvi fáállun pargopáájái paaldâst.
Pargopáájái ulmen lii savâstâllâđ, finniđ tiäđu já hutkâđ ideaid vádulij palvâlusâi já vádulij sosiaalpargo várás sämmilij vádulij ulmui uáinust. Ulmen lii finniđ materiaal/ideaid/uáinuid uđđâ vádulij palvâlus lahâasâttem heiviittem toorjân Vádulij palvâlusâi kietâkiirján.
tme 13-15 Learning cafe (juávhuh uásálisteh vuáruluvâi sierâ teemai pargopáájáid):
tme 15.00 Pargopáájái lekkâm já čuákánkiäsu
Peivi nohá tme 16.00
Lasetiäđuh:
Sämitige haldâšemhovdâ Pia Ruotsala-Kangasniemi, 010 839 3106, pia.ruotsala(at)samediggi.fi
Auktorisistum jurgâleijee tođhos uárnejuvvoo lávurduv 10.11.2018 tme 9.00–17.00. Almottâttâm totkosân álgá 1.8. já nohá 31.8.2018 tme 16.15. Almottâttâđ puáhtá taan liiŋkâ peht 1.8. rääjist (suomâkielân): https://www.oph.fi/koulutus_ja_tutkinnot/auktorisoidut_kaantajat/tutkintoon_osallistuminen
Totkos jurgâlempargoi vuolgâkielah láá päikkieennâmliih kielah (suomâ, ruotâ já anarâš-, nuorttâlâš-, teikâ orjâlâškielâ) já vieres kielah. Jurgâlempargoi čuosâttâhkielah meriduvvojeh 31.8.2018 räi puáttám almottâtmij vuáđuld.
Tođhostilálâšvuođâid puáhtá orniđ Helsigist, Anarist, Joensuust, Oulust, Tamperest já Turust, jis ucemustáá vittâ totkos čođâldittee almottâteh siämmáá päikkikoodán.
Sämitigge avžuut jurgâleijeid čođâldittiđ auktorisistum jurgâleijee totkos! Orjâlâš-, anarâš- já nuorttâlâškielâst láá tuše muáddi auktorisistum jurgâleijee.
Sämitigge almoot meid máhđulâšvuođâst orniđ hárjuttâspeeivi auktorisistum jurgâleijee totkosân ráhtádâttâm várás, jis ulmuuh láá perustum. Auktorisistum jurgâleijee tođhos puáhtá leđe vaigâd čođâldittiđ ráhtádâthánnáá.
Almottâttâm hárjuttâspiäiván já lasetiäđuh kielâtorvočällee Anne Kirste Aikiost: anne-kirste.aikio@samediggi.fi, mob. +358 40 707 5626, tel. 010 839 3124
Ovtâstum aalmugij (OA) kulluuttâm algâaalmugij peeivi viettih porgemáánu 9. peeivi. Peivi lii ohtâ säämi liipu liputtempeeivijn, moh láá kyehtnubáloh. Ive 2018 fáddán lii algâaalmugij varrim já jotteem (Indigenous peoples’ migration and movement).
Luuvâ lase peeivist: